در ادامه نوشته قبلی که البته(اینجا) مقدمه ورود به بحث آزار جنسی در محیط کار بود در این چند سطر سعی خواهم کرد از زاویه ی چیستی به این موضوع نگاه کنیم که اساسا چه زمانی میگوییم آزار جنسی رخ داده است؟ چه اتفاق یا اتفاقاتی که بیفتند و …
وقتی موضوع آزارجنسی طرح میشود ذهن ناخودآگاه و البته از سر ناآگاهی به دامنه محدودی از اتفاقات توجه میکند و بخش قابل توجهی از آنچه به عنوان آزارجنسی بروز و ظهور میکند توجه ندارد. بنابراین ضروری است اگر به این حوزه توجه نشان میدهیم دامنه درست و صحیحی از آنچه به عنوان آزارجنسی تعریف میشود را درنظر بگیرید چرا که هر رفتار ریز و کم اهمیتی میتواند مقدمه یک اتفاق بسیار بزرگتر و بسی جبران نا پذیر باشد. به این منظور به تعریف ذیل توجه کنید:
هر نوع عمل فیزیکی، بصری، کلامی یا جنسی که فرد(اعم از مرد یا زن) به صورت تهدید، ارعاب یا حمله احساس کند و منجر به ناراحتی یا تحقیر وی گردد.
فرض کنید در یک محیط کار رسمی همه همکارها یکدیگر را با القاب، عناوین و عبارات محترمانه خطاب کنند(سرکار خانم ….، مهندس … و …) اگر فردی یکی از همکاران خود را با اسم کوچک صدا کند آیا با توجه به تعریف فوق مرتکب یک رفتار مرتبط با ازار جنسی شده است؟ یا فردی با شماره موبایل شخصی خود، از طریق پیامک یا یکی از نرم افزارهای ارتباطی مانند تلگرام یا واتزاپ، حتی در حد أحوال پرسی ساده پیغامی ارسال کند.
جواب این سوال بلی یا خیر نیست، بلکه بستگی دارد، اگر منجر به إحساس ناراحتی یا تحقیر وی شده است(مثلا به دلیل إحساس صمیمیت خارج از عرف) قطعا بلی ولی اگر نه، قاعدتا این رفتار یک رفتار مرتبط با ازار جنسی نیست.
کمیسیون فرصتهای برابر شغلی ایالات متحده به این موضوع نگاه سازمانی تری داشته ودر بخشی از تعریف خود از آزار جنسی اینگونه اشاره میکند که:
هرگونه رفتار کلامی یا فیزیکی که بارجنسی داشته و موجب ارتقای شغلی یا تهدید برای از دست دادن شغل زنان شود.
با این تفاسیر و در نظر گرفتن دو تعریف اشاره شده در فوق، آزار جنسی دامنه وسیعی از رفتارها را در برمیگیرد ولی به منظور درک بهتر میتوان در سه دسته تقسیم بندی نمود:
- آزار کلامی: هر نوع گفتگویی که موجبات ناراحتی فرد(به لحاظ جنسی) را فراهم کند از جمله گفتارهای صریح یا ضمنی جنسی، عبارات و اصطلاحاتی که معانی دوپهلو و جنسی دارد، داستانهای جنسی، جکها و شوخی ها خارج عرف، و هرچیزی شبیه به اینها. حتی فرض کنید فردی با همکاران خود در اتاق خود ولی به نحوی که سایر همکاران بشنوند رفتارهایی از این دست بروز دهد مانند تعریف کردن جک برای دوستان خود در گفتگوهای شخصی. ذهن خود را خیلی دور نبرید، حتی تعریف از رنگ مانتوی همکار یا زیردست خانم خود، اشاره به خوش تیپی و یا نوع تیپ وی. همه اینها اگر موجب ناراحتی، سوء ظن در این خصوص شود، همه از جنس آزارهای کلامی است.
- آزار رفتاری: تظاهر به انجام اعمال جنسی در حضور دیگری، نگاه خیره یا نامناسب، چشم چرانی یا چشمک زدن، نشان دادن تصاویر نامناسب به دیگری، حتی پخش صوت یا تصویر نامناسب با صدای بلند به نحوی که دیگری بشنود.
- آزار فیزیکی: که در واقع به نظر مرحله پایانی است و اگر به رفتارهای فوق واکنش مناسب نشان داده شود و سیستم و افراد از فرد قربانی در مقابل رفتارهای فوق به درستی حمایت کنند این مرحله و این جنس مزاحمت هیچگاه اتفاق نخواهد افتاد. مزاحمتهایی از جنس لمس کردن، نزدیک شدن بیش از حد، تماس یا نوازش و … . نکته ای که بایستی بدان توجه جدی داشت تفاوت جدی بین تجاوز و آزار جنسی است. تجاوز صرفا یکی از أنواع مزاحمتها و اغلب در دسته مزاحمتهای فیزیکی است در صورتی که آزارجنسی هر سه دسته از رفتارهای فوق را در برخواهد گرفت.
پراکندگی این رفتارها بسیار شایعتر از چیزی است که تصور میکنید و اغلب ما به دلیل ناآگاهی، نبود سیستم حامی، نبود فرهنگ مربوطه، نبود جسارت به نوعی مرتکب یا قربانی این موضوع آگاهانه یا ناآگاهانه بوده ایم. شاید حین مطالعه این مقاله به این نتیجه رسیده اید که شما نیز در یکی از این سطوح به نوعی درگیر آزارجنسی شده اید.
برای درک وسعت موضوع برخی تحقیقات مربوطه را اشاره میکنم:
- در تحقیقی در سال ۲۰۰۱ در امریکا، ۸۳درصد از دختران دانش آموز حداقل یکی از أنواع آزار جنسی را تجربه کرده اند(۷۳درصد کلامی و رفتاری).
- طبق گزارش موسسه فدرال ایمنی و بهداشت کار آلمان در سال ۱۹۹۱، ۹۳درصد از زنان دچار حداقل یکی از أنواع آزار جنسی شده اند.
- در انگلستان ۷۰درصد از بانوان شاغل در طی فعالیت کاری خود به نوعی در گیر یکی از أنواع آزار جنسی شده اند.
- در ایران زنان أنواع تجاوز از نوع متلک ۹۲درصد، لمس بدن ۴۲ درصد و نگاه معنی دار ۷۷درصد را تجربه کرده اند(نهاوندی و سلابتی ۱۳۹۸-البته تحقیق در محیط کار نبوده و مربوطه به معابر عمومی است)
- ۴۰درصد از زنان در یک مطالعه در محیط کار، تجربه آزار جنسی را اشاره کرده اند(فسایی و لاریجانی ۱۳۸۹)
در نوشته های بعدی در خصوص چرایی بروز این رفتارها و راه های کنترل و کاهش آن خواهم نوشت.
این موضوع آنقدر مهم و گسترده است که پیشنهاد میکنم حتی اگر به آن علاقه مند نیستید و فکر میکنید نیازی به آن ندارید، باز هم در این چند نوشته همراه من بمانید.
اگر مقالاتی مرتبط دارید که فکر میکنید ممکن است برای دیگران مفید باشید با من به اشتراک بگذارید تا با نام خودتان(اگر تمایل ندارید بدون ذکر نام) منتشر کنم.
بازتاب: آزارجنسی در محیط کار: راهکارهای کشف و برخورد | قراول، دیدبان رفتار سازمانی